Ở một nơi hoang vu nào đó của Thế Giới Mới, Nam Mĩ vào những năm 1500, một người chinh phục người Tây Ban Nha đã phát hiện một khối lăng trụ xanh lục, trong suốt và rực rỡ. Màu xanh, độ tinh khiết và vẻ đồng nhất của tinh thể lăng trụ này có thể sánh ngang với những viên Emerald (Ngọc lục bảo) cao cấp nhất thế gian.
Người châu Âu cứ thế mà nhầm lẫn những tinh thể này, vốn là tourmaline xanh lục với emerald. Sự nhầm lẫn ấy kéo dài tận cho đến khi các nhà khoa học công nhận tourmaline là một loại khoáng chất riêng biệt vào những năm 1800.
Tên của đá quý bắt nguồn từ tiếng Shinhala để chỉ các loại đá quý có màu sắc hỗn hợp: toromalli. Các thương gia Hà Lan sau này cũng sử dụng từ này để chỉ những loại đá sỏi nhiều màu đến từ Ceylon (nay là Sri Lanka).
Có thể dễ dàng để hiểu được tại sao mọi người rất dễ nhầm lẫn tourmaline với các loại đá quý khác: Rất ít có loại đá quý có dải màu rực rỡ như tourmaline. Từ màu đỏ đậm như hoa hồng đến màu hồng như phấn, từ màu xanh như ngọc đến sắc vàng rực rỡ như ánh nắng mùa hè, phạm vi màu sắc của loại đá quý này là không gì sánh được. Những khám phá về các mỏ Tourmaline ở Brazil trong những năm 1980 và 1990 đã đã tạo nên một cuộc cách mang về màu sắc cho thị trường.
Thành phần hóa học của tourmaline ảnh hưởng trực tiếp đến các đặc tính vật lý và góp phần tạo nên màu sắc của loại đá này. Giống như garnet, tourmaline là một nhóm các loại khoáng vật có quan hệ gần gũi với nhau, có cùng cấu trúc tinh thể nhưng có các tính chất hóa học và vật lý hơi khác nhau. Chúng là tất cả các silicat có chung các nguyên tố nhôm, boron và fluorine, nhưng chứa một hỗn hợp phức tạp của các nguyên tố khác như natri, lithium, canxi, magiê, mangan, titan, đồng và sắt.
Các loại Tourmaline
Các nhà ngọc học sử dụng các đặc tính và thành phần hóa học của tourmaline để xác định loại của nó. Các loại tourmaline chính là elbaite, liddicoatite, dravite, uvite và schorl.
Elbaite
Hầu hết các tourmaline có chất lượng đá quý đều là elbaite, chúng giàu natri, lithium, nhôm, và đôi khi – nhưng rất hiếm – đồng. Chúng xuất hiện trong pegmatit, nơi tập trung các nguyên tố như lithium và natri. Elbaite Tourmaline có chất lượng cao nhất và có dài màu rộng nhất. Chúng có thể có màu xanh lá cây, xanh lam hoặc vàng, hồng đến đỏ, không màu hoặc nhiều màu sắc xuất hiện trong cùng 1 viên đá với hiện tượng “phân vùng”.
Liddicoatite
Liddicoatite rất giàu canxi, lithium và nhôm. Chúng có nguồn gốc từ pegmatite và có màu đa dạng, thường là sự kết hợp giữa nhiều màu được phân vùng phức tạp.
Uvite và Dravite
Uvite rất giàu canxi, magiê và nhôm. Nó hình thành trong đá vôi biến chất. Dravite rất giàu natri, magiê và nhôm. Nó cũng hình thành trong đá vôi biến chất. Một số tourmaline giá trị nhất là sự kết hợp của dravite và uvite. Vi lượng của vanadium, crom hoặc cả hai khi có mặt ở nồng độ thích hợp có tạo ra màu xanh lục hoàn mĩ sánh ngang với ngọc hồng lựu tsavorite và đôi khi, thậm chí cả ngọc lục bảo. Người ta có tên riêng cho chúng là Chrome Tourmaline.
Schorl
Schorl thường có màu đen và giàu sắt. Nó hình thành rất nhiều loại đá. Nó hiếm khi được sử dụng như một loại đá quý, mặc dù nó đã được dùng làm đồ trang sức cho tang lễ.
Màu sắc
Màu sắc của tourmaline được tạo ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Người ta thường đồng ý rằng dấu vết của nguyên tố sắt, và có thể là titan, tạo ra màu xanh lục và xanh lam. Mangan tạo ra màu đỏ và hồng, và có thể vàng. Một số elbaite có màu vàng và hồng đến đỏ có thể mang màu sắc của chúng do bức xạ gây ra, có thể là tự nhiên hoặc nhân tạo.
Tourmaline có nhiều màu sắc thú vị. Trên thực tế, tourmaline có một trong những dải màu rộng nhất so với bất kỳ loài đá quý nào, xuất hiện ở các sắc thái khác nhau của hầu như mọi sắc độ.
Nhiều loại màu tourmaline có tên thương mại của riêng chúng:
Rubellite
Là tên gọi của tourmaline hồng, đỏ, đỏ tía, đỏ cam hoặc đỏ nâu
Indicolite
Là tourmaline xanh lam sẫm, xanh lam hoặc xanh lục lam.
Paraiba
Là một loại tourmaline xanh lam nhạt, xanh lục hoặc xanh lam từ bang Paraíba, Brazil.
Chrome
Chrome tourmaline có màu xanh lục đậm. Thực tế màu sắc của nó đến từ nguyên tố vanadium, không phải crom. Vanadium cũng là nguyên tố tạo nên màu xanh cho nhiều loại ngọc lục bảo của Brazil và châu Phi.
Parti-colored
Những viên tourmaline có nhiều hơn một màu. Một trong những sự kết hợp phổ biến nhất là màu xanh lá cây và màu hồng, nhưng nhiều màu khác cũng có thể có.
Watermelon
Tourmaline dưa hấu có màu hồng ở trung tâm (ruột) và màu xanh lá cây bên ngoài (vỏ) như một quả dưa hấu ngoài đời thực. Những viên đá mài được cắt sao cho sự phân màu là rõ nhất và nằm ngay giữa viên đá.
Hiện tượng phân vùng màu
Một hiện tượng ở Tourmaline có thể gặp đến là hiện tượng phân vùng màu, xảy ra khi các nguyên tố vi lượng thay đổi về nồng độ hoặc thành phần trong quá trình phát triển của tinh thể. Các nhà ngọc học mô tả những tourmalines này “đa sắc”. Nếu chúng có hai màu riêng biệt, nó có thể được gọi là “lưỡng sắc”.
Ba tourmaline liddicoatite có nhiều mặt này đã được cắt để nhấn mạnh tính phân vùng màu sắc của chúng.
Tinh thể Tourmaline
Các tinh thể tourmaline có vẻ đẹp rất đặc biệt. Chúng thường dài với mặt cắt ngang hình lục giác. Chúng có các rãnh nhỏ – hoặc các vân – dọc theo chiều dài. Chúng cũng có thể có kích lớn và tương đối sạch, mang lại cho người thợ cắt cơ hội cắt những viên đá có kích thước từ 3 đến 10 carat hoặc hơn.
Nguồn gốc của Tourmaline
Hầu hết tourmaline chất lượng cao – chất lượng đá quý – có nguồn gốc từ đá pegmatite: loại đá mácma hiếm có giàu các nguyên tố kỳ lạ. Do bản chất của pegmatite, các túi đá quý khác nhau trong một mảng pegmatite có thể chứa các tinh thể tourmaline có màu sắc rất khác nhau. Hoặc chỉ một túi có thể tạo ra nhiều loại tourmalin có màu sắc khác nhau. Vì lý do này, nhiều mỏ sản xuất nhiều loại đá có màu sắc khác nhau.
Brazil
Bang Minas Gerais của Brazil, vốn giàu pegmatite, có lẽ là nguồn khai thác tourmaline lớn nhất thế giới. Mặc dù có hàng trăm mỏ khác nhau, các mỏ chủ yếu là Virgem da Lapa, Salinas, Ouro Fino, Cruzeiro, Golconda, Santa Rosa và Jonas là nổi tiếng. Những mỏ này đã hoạt động rất hiệu quả, mang lại hàng triệu carat đá tourmaline xanh lục, xanh lam, đỏ và hồng.
Việc di chuyển trong Mỏ Cruzeiro, Brazil liên quan đến việc đi xuống từ các bậc thang thẳng đứng đến các độ sâu khác nhau, và sau đó đi theo các đường hầm ngang
Trong khi giá và nhu cầu của tourmaline đang tăng, chi phí khai thác ở Brazil cũng đang tăng lên.
Trong khi mỏ rất giàu các loại khoáng chất, tourmaline là khoáng quan trọng nhất về mặt thương mại hiện nay.
Hãy chú ý đến sự phong phú của thạch anh và các đầu tinh thể tourmaline màu đen được khai thác ở Mỏ Cruzeiro, Brazil.
Trong khi giá và nhu cầu của tourmaline đang tăng, chi phí khai thác ở Brazil cũng đang tăng lên.
Tinh thể tourmline dính vào thạch anh
Trong khi các thiết bị và quy trình rửa rất cơ bản, những người thợ này đã hoàn thành nhiệm vụ và loại bỏ phần tạp chất để lại những tinh thể tourmaline có thể dễ dàng nhìn thấy.
Người thợ này đang cắt một mảnh tourmaline hồng
Tourmaline, cũng như nhiều loại đá quý khác, sau khi được khai thác sẽ được mang đến các trung tâm mài cắt. Ở trong hình là một nhà máy ở Thâm Quyến, Trung Quốc. Giá nhân công rẻ và tay nghề cao giúp cho Thâm Quyến trở thành trung tâm mài cắt đá quý cung cấp cho thị trường nội địa Trung Quốc và cả Châu Á.
Tourmaline, cũng như nhiều loại đá quý khác, sau khi được khai thác sẽ được mang đến các trung tâm mài cắt. Ở trong hình là một nhà máy ở Thâm Quyến, Trung Quốc. Giá nhân công rẻ và tay nghề cao giúp cho Thâm Quyến trở thành trung tâm mài cắt đá quý cung cấp cho thị trường nội địa Trung Quốc và cả Châu Á.
Tourmaline đỏ, hay rubelite thành phẩm sa74n sàng được bán cho người tiêu dùng
Tourmline hai màu cũng rất được ưa chuộng. Người thợ mài phải điều chỉnh viên đá sao cho vạch chia màu nằm ở giữa viên da91 đó
Mozambique
Châu Phi cũng có nguồn tourmaline dồi dào. Loại đá quý này được khai thác ở Nigeria, Zambia, Mozambique, Madagascar, Namibia, Tanzania và Kenya. Trong số này, Nigeria và Mozambique là những nguồn kinh tế quan trọng nhất, cung cấp cho thị trường toàn cầu nhiều loại tourmaline kể từ đầu những năm 2000. Một số mỏ ở phía đông Zambia cho ra đời những viên đá có màu sắc vô cùng hấp dẫn. Các nguồn của Châu Phi chủ yếu là nguồn thứ cấp, được khai thác bằng các công cụ cầm tay.
Mỏ tourmaline đầu tiên của Mozambique được phát hiện vào năm 2004 gần làng Mavuco ở tỉnh Nampula. Khu vực này sản xuất đá với nhiều màu sắc khác nhau, bao gồm hồng, tím, chàm, xanh lam, xanh lục và xanh lục vàng.
Sỏi tourmaline nhiều màu khai thác ở Mozambique
Sỏi tourmaline nhiều màu khai thác ở Mozambique
Ở một số nơi khác, phương tiện cơ giới được sử dụng
Những người thợ mỏ đào tìm tourmline bằng các công cụ thô sơ
Vòi rồng áp suất cao dùng để rửa đi những phần đất đá và bùn thải
Rửa và phân loại Tourmaline thô
Một thành ủa của một ngày làm việc, chủ yếu là tourmaline xanh và vàng
Tourmaline vàng “canary” đến từ Zambia
Các nguồn khác
Ở Châu Á, tourmaline được khai thác ở Afghanistan và Pakistan. Các mỏ tourmaline cũng được tìm thấy ở Nga và Mỹ. Các mỏ ở Quận San Diego, California, là những mỏ cung cấp chính cho hoàng gia Trung Quốc vào cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Người tiêu dùng Trung Quốc ngày nay thừa hưởng tình yêu của họ đối với tourmaline từ thời điểm đó trong lịch sử của loại đá quý này.
Tourmaline và niềm đam mê của Hoàng Hậu Trung Hoa
Tourmaline được nhắc đến xuất hiện ở California lần đầu tiên là vào năm 1892. Vào cuối những năm 1800, Tourmaline đã được biết đến như một loại đá quý có nguồn gốc từ Mỹ.
Thật ra Tourmaline có nguồn gốc lịch sử và sự hiện diện ở Trung Quốc từ rất lâu. Theo ghi chép, sự hiểu biết của người xưa về loại đá nhiều màu này bắt đầu từ thời nhà Đường, vào năm 644 sau Công nguyên, Hoàng đế Đường Thái Tông đã lấy một khối Tourmaline và khắc nó thành một con dấu.
Mặc dù có nguồn gốc từ Mỹ nhưng thị trường lớn nhất của loại đá này vào thời điểm đó là ở Trung Quốc. Phần lớn Tourmaline màu hồng và đỏ từ Quận San Diego ở California đã được chuyển đến Trung Quốc vì Thái hậu Từ Hi của Trung Quốc đặc biệt thích màu này.
Mãi đến thời nhà Thanh thì Tourmaline mới được biến đến rộng rãi khi người hâm mộ hàng đầu của – nó Từ Hi Thái Hậu – sau khi tìm kiếm tất cả các nguồn tourmaline trong nước mà vẫn chưa thỏa mãn, bà nghĩ đến việc săn tìm kho báu màu đỏ hồng này ở nước ngoài. Vào thời điểm đó, tourmaline đã trở nên phổ biến ở Hoa Kỳ, vì vậy Từ Hi Thái hậu đã cử người nhập khẩu hàng tấn nguyên liệu tourmaline từ San Diego, California. Ở Trung Quốc, những người thợ thủ công đã chạm khắc những viên tinh thể này thành đủ các hình dạng, từ trân cài, ngọc, cho đến chai lọ và các mảnh khác để đính làm đồ trang sức vô cùng bắt mắt.
Tourmaline, cũng như nhiều loại đá màu khác, được đánh giá giá trị dựa trên các nguyên tắc căn bản, đó là: Màu sắc, Độ tinh khiết, Chất lượng mài cắt, Trọng lượng carat. Ngoài ra, Tourmaline ở dạng tinh thể thô đẹp cũng được bán riêng như một mẫu vật sưu tầm cho những ai đam mê tinh thể và đá quý.
Màu sắc
Màu sắc là thứ đặc biệt nhất ở Tourmaline, vì loại đá này vốn sở hữu dải màu vô cùng phong phú. Cũng vì thế, loại đá này được đánh giá giá trị màu sắc của chúng theo từng màu riêng biệt, mỗi màu lại có khoảng giá khác nhau. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ đánh giá những màu sắc quan trọng như Paraiba, Indicolite, xanh lá, xanh lục, đỏ, tím,…
Paraiba Tourmaline
Paraiba Tourmaline là loại đá “độc quyền” của bang Paraiba, Braxin. Kể từ khi được phát hiện ở khu vực này, màu xanh “neon” và xanh lá cây nổi bật của Paraíba tourmaline đã làm xiêu lòng những người đam mê đá quý. Màu sắc sống động, độc đáo của những viên đá Paraiba ngay lập tức khiến nó trở nên khác biệt so với các màu tourmaline khác.
mỏ tourmaline ở Paraiba nằm ở nơi hẻo lánh
mỏ tourmaline ở Paraiba nằm ở nơi hẻo lánh
Các tinh thể tourmline khai thác được ở Paraiba
Phần lớn tourmaline Paraiba có kích thước nhỏ hơn 1 carat. Những viên trên 1 carat có giá trị rất cao
Tourmalines paraíba có thể có các màu xanh lam lục, xanh lục lam, xanh lục, xanh lam và tím. Trong số đó, màu xanh lam và tím có sức hấp dẫn nhất. Những người bán có thể sử dụng một số tên riêng để cố gắng mô tả vẻ đẹp và chất lượng đặc biệt của màu sắc của Paraíba tourmaline. Có thể kể đến “neon”, “truquoise”, electric”, “tazanite”, “mint”.
paraiba tourmaline
paraiba tourmaline
Nhìn chung, giá của Paraíba Tourmaline dễ dàng vượt qua các loại tourmaline khác do màu sắc hấp dẫn, độ bão hòa màu cao và độ hiếm vô cùng. Phần lớn loại đá này chỉ có kích thước dưới 1 carat nên những viên đá lớn có giá vô cùng cao.
Tourmaline xanh lục và xanh dương hay là Chrome và Indicolite
Sở hữu màu sắc đẹp mắt với kích thước lớn, các loại tourmalines màu xanh lá cây và xanh lam được ưa chuộng trên thị trường ngày nay. Mặc dù hầu hết màu sắc của các loại tourmalines này không thể sánh với độ bão hòa của Paraíba Tourmaline, nhưng màu sắc nhẹ nhàng tinh tế của chúng và độ trong cao vẫn mang đến những viên đá quý đặc biệt rực rỡ và hấp dẫn.
Màu sắc của Chrome tourmaline dao động từ xanh lục đậm đến xanh lục hơi vàng. Ở màu sắc đẹp nhất, chúng có thể so sánh với ngọc lục bảo.
Màu sắc của Indicolite dao động từ xanh lam ngả xanh lục đến xanh dương. Độ tinh khiết cao và màu sắc bắt mắt làm cho chúng dễ bị nhầm lẫn với aquamarine, topaz hay zircon
Tourmaline
Tourmaline
Tourmaline hồng và đỏ hay là Rubelite
Tourmalines đỏ và hồng, hay là Rubelite có cùng dải màu với ruby và sapphire hồng: từ đỏ tía đến đỏ cam. Cũng như corundum, các viên tourmaline màu đỏ có độ bão hòa mạnh thường sẽ hiếm và đắt hơn nhiều so với loại màu hồng và có độ bão hòa vừa phải.
Tourmaline
Màu đỏ thuần của rubellite là màu phổ biến nhất. Mặc dù màu này nhìn giống như ruby cao cấp (và đã làm nhiều người lầm tưởng nó là ruby), nhưng chúng không bao giờ có ánh huỳnh quang như những viên ruby. Ngoài ra, màu chính của hầu hết những viên tourmalin đỏ có pha sắc tía đậm. Tông màu và độ bão hòa màu phân biệt tourmaline đỏ với tourmaline hồng. Độ bão hòa càng cao, viên rubellite sẽ càng sống động. Tuy nhiên, cũng như màu xanh lục, độ bão hòa quá cao sẽ dẫn đến việc hấp thụ nhiều ánh sáng hơn, dẫn đến việc viên đá trở nên tối.
Độ tinh khiết
Ngoài sự đa dạng hiển nhiên về màu sắc, Tourmaline cũng có sự đa dạng về độ tinh khiết. Một số loại có độ tinh khiết rất cao với số lượng dồi dào, trong khi đó những loại khác như Tourmaline dưa hấu lại luôn chứa tỳ vết thấy được bằng mắt thường. Nhìn chung, ở bất kì màu sắc nào, đá càng sạch có giá trị càng cao.
Tourmaline mắt mèo
Các tinh thể tourmalines phát triển trong môi trường giàu chất lỏng và một số chất lỏng đó thường bị “nhốt” trong những “bong bóng” trong quá trình phát triển của tinh thể. Các tỳ vết điển hình nhất là các hốc (hay “ống”) trông giống như nhiều sợi chỉ chạy song song dọc chiều dài của tinh thể. Dưới kính phóng đại, bạn có thể thấy rằng chúng thực chất là rất nhiều các “bong bóng” chất lỏng hoặc khí. Nếu chúng xuất hiện đủ nhiều và được cắt chính xác, chúng có thể gây ra hiệu ứng mắt mèo.
Phương pháp mày cắt chính xác của người thợ đã tạo nên hiệu ứng quang học đặc biệt cho viên tourmaline mắt mèo hai màu này. Đặc biệt là các tỳ vết tạo nên mắt mèo chỉ nằm gọn bên trong phần màu xanh của viên đá.
Mài cắt
Có rất nhiều cách để mài cắt tourmaline. Một số loại quý hiếm như Paraiba thì lúc nào cũng được cắt theo yêu cầu hoặc cắt thành các hình dạng fancy-cut, cốt yếu là làm nổi bật màu sắc độc quyền của chúng. Những loại khác thông dụng hơn thì sẽ được mài làm sao cho kích thước viên đá thành phẩm lớn nhất có thể, như thế giá trị mang lại sẽ cao hơn.
Paraiba thì lúc nào cũng được cắt theo yêu cầu hoặc cắt thành các hình dạng fancy-cut, mục đích không phải là tối ưu khối lượng mà làm nổi bậc nhất màu sắc tuyệt vời của chúng.
Hình dạng thuông dài của nhiều tinh thể tourmaline có tác động trực tiếp đến hình dạng và tỷ lệ của viên đá quý thành phẩm. Kết quả là, nhiều viên đá thành phẩm có dạng thuông dài và không theo tiêu chuẩn có sẵn. Việc cắt song song với chiều dài của tinh thể thô giúp giảm lãng phí. Nhưng bênh cạnh họ cũng phải xem xét các đặc tính quang học của loại đá này.
Các mẫu Tourmaline thô sưu tầm
Các tinh thể tourmaline thô nếu có hình dạng đẹp sẽ không được mài cắt và đánh bóng, mà sẽ được bán trực tiếp như một mẫu sưu tầm. Những mẫu vật có kích thước lớn, độ trong cao, màu sắc đẹp có giá trị rất cao và thường được đem đi đấu giá. Tourmaline là loại khoáng vật tuyệt vời để trang trí các sảnh của các viện bảo tàng trên toàn thế giới.
Kim Qui on Shopee
Tourmaline – Đặc điểm và giá trị
Ở một nơi hoang vu nào đó của Thế Giới Mới, Nam Mĩ vào những năm 1500, một người chinh phục người Tây Ban Nha đã phát hiện một khối lăng trụ xanh lục, trong suốt và rực rỡ. Màu xanh, độ tinh khiết và vẻ đồng nhất của tinh thể lăng trụ này có thể sánh ngang với những viên Emerald (Ngọc lục bảo) cao cấp nhất thế gian.
Người châu Âu cứ thế mà nhầm lẫn những tinh thể này, vốn là tourmaline xanh lục với emerald. Sự nhầm lẫn ấy kéo dài tận cho đến khi các nhà khoa học công nhận tourmaline là một loại khoáng chất riêng biệt vào những năm 1800.
Tên của đá quý bắt nguồn từ tiếng Shinhala để chỉ các loại đá quý có màu sắc hỗn hợp: toromalli. Các thương gia Hà Lan sau này cũng sử dụng từ này để chỉ những loại đá sỏi nhiều màu đến từ Ceylon (nay là Sri Lanka).
Có thể dễ dàng để hiểu được tại sao mọi người rất dễ nhầm lẫn tourmaline với các loại đá quý khác: Rất ít có loại đá quý có dải màu rực rỡ như tourmaline. Từ màu đỏ đậm như hoa hồng đến màu hồng như phấn, từ màu xanh như ngọc đến sắc vàng rực rỡ như ánh nắng mùa hè, phạm vi màu sắc của loại đá quý này là không gì sánh được. Những khám phá về các mỏ Tourmaline ở Brazil trong những năm 1980 và 1990 đã đã tạo nên một cuộc cách mang về màu sắc cho thị trường.
Đặc điểm của Tourmaline
Dravite NaMg3Al6Si6O18(BO3)3(OH)4
Liddicoatite Ca(Li2Al)Al6Si6O18(BO3)3(OH)3F
Chromedravite NaMg3Cr6Si6O18(BO3)3(OH)4
Thành phần hóa học của tourmaline ảnh hưởng trực tiếp đến các đặc tính vật lý và góp phần tạo nên màu sắc của loại đá này. Giống như garnet, tourmaline là một nhóm các loại khoáng vật có quan hệ gần gũi với nhau, có cùng cấu trúc tinh thể nhưng có các tính chất hóa học và vật lý hơi khác nhau. Chúng là tất cả các silicat có chung các nguyên tố nhôm, boron và fluorine, nhưng chứa một hỗn hợp phức tạp của các nguyên tố khác như natri, lithium, canxi, magiê, mangan, titan, đồng và sắt.
Các loại Tourmaline
Các nhà ngọc học sử dụng các đặc tính và thành phần hóa học của tourmaline để xác định loại của nó. Các loại tourmaline chính là elbaite, liddicoatite, dravite, uvite và schorl.
Elbaite
Hầu hết các tourmaline có chất lượng đá quý đều là elbaite, chúng giàu natri, lithium, nhôm, và đôi khi – nhưng rất hiếm – đồng. Chúng xuất hiện trong pegmatit, nơi tập trung các nguyên tố như lithium và natri. Elbaite Tourmaline có chất lượng cao nhất và có dài màu rộng nhất. Chúng có thể có màu xanh lá cây, xanh lam hoặc vàng, hồng đến đỏ, không màu hoặc nhiều màu sắc xuất hiện trong cùng 1 viên đá với hiện tượng “phân vùng”.
Liddicoatite
Liddicoatite rất giàu canxi, lithium và nhôm. Chúng có nguồn gốc từ pegmatite và có màu đa dạng, thường là sự kết hợp giữa nhiều màu được phân vùng phức tạp.
Uvite và Dravite
Uvite rất giàu canxi, magiê và nhôm. Nó hình thành trong đá vôi biến chất. Dravite rất giàu natri, magiê và nhôm. Nó cũng hình thành trong đá vôi biến chất. Một số tourmaline giá trị nhất là sự kết hợp của dravite và uvite. Vi lượng của vanadium, crom hoặc cả hai khi có mặt ở nồng độ thích hợp có tạo ra màu xanh lục hoàn mĩ sánh ngang với ngọc hồng lựu tsavorite và đôi khi, thậm chí cả ngọc lục bảo. Người ta có tên riêng cho chúng là Chrome Tourmaline.
Schorl
Schorl thường có màu đen và giàu sắt. Nó hình thành rất nhiều loại đá. Nó hiếm khi được sử dụng như một loại đá quý, mặc dù nó đã được dùng làm đồ trang sức cho tang lễ.
Màu sắc
Màu sắc của tourmaline được tạo ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Người ta thường đồng ý rằng dấu vết của nguyên tố sắt, và có thể là titan, tạo ra màu xanh lục và xanh lam. Mangan tạo ra màu đỏ và hồng, và có thể vàng. Một số elbaite có màu vàng và hồng đến đỏ có thể mang màu sắc của chúng do bức xạ gây ra, có thể là tự nhiên hoặc nhân tạo.
Tourmaline có nhiều màu sắc thú vị. Trên thực tế, tourmaline có một trong những dải màu rộng nhất so với bất kỳ loài đá quý nào, xuất hiện ở các sắc thái khác nhau của hầu như mọi sắc độ.
Nhiều loại màu tourmaline có tên thương mại của riêng chúng:
Rubellite
Là tên gọi của tourmaline hồng, đỏ, đỏ tía, đỏ cam hoặc đỏ nâu
Indicolite
Là tourmaline xanh lam sẫm, xanh lam hoặc xanh lục lam.
Paraiba
Là một loại tourmaline xanh lam nhạt, xanh lục hoặc xanh lam từ bang Paraíba, Brazil.
Chrome
Chrome tourmaline có màu xanh lục đậm. Thực tế màu sắc của nó đến từ nguyên tố vanadium, không phải crom. Vanadium cũng là nguyên tố tạo nên màu xanh cho nhiều loại ngọc lục bảo của Brazil và châu Phi.
Parti-colored
Những viên tourmaline có nhiều hơn một màu. Một trong những sự kết hợp phổ biến nhất là màu xanh lá cây và màu hồng, nhưng nhiều màu khác cũng có thể có.
Watermelon
Tourmaline dưa hấu có màu hồng ở trung tâm (ruột) và màu xanh lá cây bên ngoài (vỏ) như một quả dưa hấu ngoài đời thực. Những viên đá mài được cắt sao cho sự phân màu là rõ nhất và nằm ngay giữa viên đá.
Hiện tượng phân vùng màu
Một hiện tượng ở Tourmaline có thể gặp đến là hiện tượng phân vùng màu, xảy ra khi các nguyên tố vi lượng thay đổi về nồng độ hoặc thành phần trong quá trình phát triển của tinh thể. Các nhà ngọc học mô tả những tourmalines này “đa sắc”. Nếu chúng có hai màu riêng biệt, nó có thể được gọi là “lưỡng sắc”.
Tinh thể Tourmaline
Các tinh thể tourmaline có vẻ đẹp rất đặc biệt. Chúng thường dài với mặt cắt ngang hình lục giác. Chúng có các rãnh nhỏ – hoặc các vân – dọc theo chiều dài. Chúng cũng có thể có kích lớn và tương đối sạch, mang lại cho người thợ cắt cơ hội cắt những viên đá có kích thước từ 3 đến 10 carat hoặc hơn.
Nguồn gốc của Tourmaline
Hầu hết tourmaline chất lượng cao – chất lượng đá quý – có nguồn gốc từ đá pegmatite: loại đá mácma hiếm có giàu các nguyên tố kỳ lạ. Do bản chất của pegmatite, các túi đá quý khác nhau trong một mảng pegmatite có thể chứa các tinh thể tourmaline có màu sắc rất khác nhau. Hoặc chỉ một túi có thể tạo ra nhiều loại tourmalin có màu sắc khác nhau. Vì lý do này, nhiều mỏ sản xuất nhiều loại đá có màu sắc khác nhau.
Brazil
Bang Minas Gerais của Brazil, vốn giàu pegmatite, có lẽ là nguồn khai thác tourmaline lớn nhất thế giới. Mặc dù có hàng trăm mỏ khác nhau, các mỏ chủ yếu là Virgem da Lapa, Salinas, Ouro Fino, Cruzeiro, Golconda, Santa Rosa và Jonas là nổi tiếng. Những mỏ này đã hoạt động rất hiệu quả, mang lại hàng triệu carat đá tourmaline xanh lục, xanh lam, đỏ và hồng.
Mozambique
Châu Phi cũng có nguồn tourmaline dồi dào. Loại đá quý này được khai thác ở Nigeria, Zambia, Mozambique, Madagascar, Namibia, Tanzania và Kenya. Trong số này, Nigeria và Mozambique là những nguồn kinh tế quan trọng nhất, cung cấp cho thị trường toàn cầu nhiều loại tourmaline kể từ đầu những năm 2000. Một số mỏ ở phía đông Zambia cho ra đời những viên đá có màu sắc vô cùng hấp dẫn. Các nguồn của Châu Phi chủ yếu là nguồn thứ cấp, được khai thác bằng các công cụ cầm tay.
Mỏ tourmaline đầu tiên của Mozambique được phát hiện vào năm 2004 gần làng Mavuco ở tỉnh Nampula. Khu vực này sản xuất đá với nhiều màu sắc khác nhau, bao gồm hồng, tím, chàm, xanh lam, xanh lục và xanh lục vàng.
Các nguồn khác
Ở Châu Á, tourmaline được khai thác ở Afghanistan và Pakistan. Các mỏ tourmaline cũng được tìm thấy ở Nga và Mỹ. Các mỏ ở Quận San Diego, California, là những mỏ cung cấp chính cho hoàng gia Trung Quốc vào cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Người tiêu dùng Trung Quốc ngày nay thừa hưởng tình yêu của họ đối với tourmaline từ thời điểm đó trong lịch sử của loại đá quý này.
Tourmaline và niềm đam mê của Hoàng Hậu Trung Hoa
Tourmaline được nhắc đến xuất hiện ở California lần đầu tiên là vào năm 1892. Vào cuối những năm 1800, Tourmaline đã được biết đến như một loại đá quý có nguồn gốc từ Mỹ.
Thật ra Tourmaline có nguồn gốc lịch sử và sự hiện diện ở Trung Quốc từ rất lâu. Theo ghi chép, sự hiểu biết của người xưa về loại đá nhiều màu này bắt đầu từ thời nhà Đường, vào năm 644 sau Công nguyên, Hoàng đế Đường Thái Tông đã lấy một khối Tourmaline và khắc nó thành một con dấu.
Mặc dù có nguồn gốc từ Mỹ nhưng thị trường lớn nhất của loại đá này vào thời điểm đó là ở Trung Quốc. Phần lớn Tourmaline màu hồng và đỏ từ Quận San Diego ở California đã được chuyển đến Trung Quốc vì Thái hậu Từ Hi của Trung Quốc đặc biệt thích màu này.
Mãi đến thời nhà Thanh thì Tourmaline mới được biến đến rộng rãi khi người hâm mộ hàng đầu của – nó Từ Hi Thái Hậu – sau khi tìm kiếm tất cả các nguồn tourmaline trong nước mà vẫn chưa thỏa mãn, bà nghĩ đến việc săn tìm kho báu màu đỏ hồng này ở nước ngoài. Vào thời điểm đó, tourmaline đã trở nên phổ biến ở Hoa Kỳ, vì vậy Từ Hi Thái hậu đã cử người nhập khẩu hàng tấn nguyên liệu tourmaline từ San Diego, California. Ở Trung Quốc, những người thợ thủ công đã chạm khắc những viên tinh thể này thành đủ các hình dạng, từ trân cài, ngọc, cho đến chai lọ và các mảnh khác để đính làm đồ trang sức vô cùng bắt mắt.
Đánh giá giá trị của Tourmaline
Tourmaline, cũng như nhiều loại đá màu khác, được đánh giá giá trị dựa trên các nguyên tắc căn bản, đó là: Màu sắc, Độ tinh khiết, Chất lượng mài cắt, Trọng lượng carat. Ngoài ra, Tourmaline ở dạng tinh thể thô đẹp cũng được bán riêng như một mẫu vật sưu tầm cho những ai đam mê tinh thể và đá quý.
Màu sắc
Màu sắc là thứ đặc biệt nhất ở Tourmaline, vì loại đá này vốn sở hữu dải màu vô cùng phong phú. Cũng vì thế, loại đá này được đánh giá giá trị màu sắc của chúng theo từng màu riêng biệt, mỗi màu lại có khoảng giá khác nhau. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ đánh giá những màu sắc quan trọng như Paraiba, Indicolite, xanh lá, xanh lục, đỏ, tím,…
Paraiba Tourmaline
Paraiba Tourmaline là loại đá “độc quyền” của bang Paraiba, Braxin. Kể từ khi được phát hiện ở khu vực này, màu xanh “neon” và xanh lá cây nổi bật của Paraíba tourmaline đã làm xiêu lòng những người đam mê đá quý. Màu sắc sống động, độc đáo của những viên đá Paraiba ngay lập tức khiến nó trở nên khác biệt so với các màu tourmaline khác.
Tourmalines paraíba có thể có các màu xanh lam lục, xanh lục lam, xanh lục, xanh lam và tím. Trong số đó, màu xanh lam và tím có sức hấp dẫn nhất. Những người bán có thể sử dụng một số tên riêng để cố gắng mô tả vẻ đẹp và chất lượng đặc biệt của màu sắc của Paraíba tourmaline. Có thể kể đến “neon”, “truquoise”, electric”, “tazanite”, “mint”.
Nhìn chung, giá của Paraíba Tourmaline dễ dàng vượt qua các loại tourmaline khác do màu sắc hấp dẫn, độ bão hòa màu cao và độ hiếm vô cùng. Phần lớn loại đá này chỉ có kích thước dưới 1 carat nên những viên đá lớn có giá vô cùng cao.
Tourmaline xanh lục và xanh dương hay là Chrome và Indicolite
Sở hữu màu sắc đẹp mắt với kích thước lớn, các loại tourmalines màu xanh lá cây và xanh lam được ưa chuộng trên thị trường ngày nay. Mặc dù hầu hết màu sắc của các loại tourmalines này không thể sánh với độ bão hòa của Paraíba Tourmaline, nhưng màu sắc nhẹ nhàng tinh tế của chúng và độ trong cao vẫn mang đến những viên đá quý đặc biệt rực rỡ và hấp dẫn.
Màu sắc của Chrome tourmaline dao động từ xanh lục đậm đến xanh lục hơi vàng. Ở màu sắc đẹp nhất, chúng có thể so sánh với ngọc lục bảo.
Màu sắc của Indicolite dao động từ xanh lam ngả xanh lục đến xanh dương. Độ tinh khiết cao và màu sắc bắt mắt làm cho chúng dễ bị nhầm lẫn với aquamarine, topaz hay zircon
Tourmaline hồng và đỏ hay là Rubelite
Tourmalines đỏ và hồng, hay là Rubelite có cùng dải màu với ruby và sapphire hồng: từ đỏ tía đến đỏ cam. Cũng như corundum, các viên tourmaline màu đỏ có độ bão hòa mạnh thường sẽ hiếm và đắt hơn nhiều so với loại màu hồng và có độ bão hòa vừa phải.
Màu đỏ thuần của rubellite là màu phổ biến nhất. Mặc dù màu này nhìn giống như ruby cao cấp (và đã làm nhiều người lầm tưởng nó là ruby), nhưng chúng không bao giờ có ánh huỳnh quang như những viên ruby. Ngoài ra, màu chính của hầu hết những viên tourmalin đỏ có pha sắc tía đậm. Tông màu và độ bão hòa màu phân biệt tourmaline đỏ với tourmaline hồng. Độ bão hòa càng cao, viên rubellite sẽ càng sống động. Tuy nhiên, cũng như màu xanh lục, độ bão hòa quá cao sẽ dẫn đến việc hấp thụ nhiều ánh sáng hơn, dẫn đến việc viên đá trở nên tối.
Độ tinh khiết
Ngoài sự đa dạng hiển nhiên về màu sắc, Tourmaline cũng có sự đa dạng về độ tinh khiết. Một số loại có độ tinh khiết rất cao với số lượng dồi dào, trong khi đó những loại khác như Tourmaline dưa hấu lại luôn chứa tỳ vết thấy được bằng mắt thường. Nhìn chung, ở bất kì màu sắc nào, đá càng sạch có giá trị càng cao.
Tourmaline mắt mèo
Các tinh thể tourmalines phát triển trong môi trường giàu chất lỏng và một số chất lỏng đó thường bị “nhốt” trong những “bong bóng” trong quá trình phát triển của tinh thể. Các tỳ vết điển hình nhất là các hốc (hay “ống”) trông giống như nhiều sợi chỉ chạy song song dọc chiều dài của tinh thể. Dưới kính phóng đại, bạn có thể thấy rằng chúng thực chất là rất nhiều các “bong bóng” chất lỏng hoặc khí. Nếu chúng xuất hiện đủ nhiều và được cắt chính xác, chúng có thể gây ra hiệu ứng mắt mèo.
Mài cắt
Có rất nhiều cách để mài cắt tourmaline. Một số loại quý hiếm như Paraiba thì lúc nào cũng được cắt theo yêu cầu hoặc cắt thành các hình dạng fancy-cut, cốt yếu là làm nổi bật màu sắc độc quyền của chúng. Những loại khác thông dụng hơn thì sẽ được mài làm sao cho kích thước viên đá thành phẩm lớn nhất có thể, như thế giá trị mang lại sẽ cao hơn.
Hình dạng thuông dài của nhiều tinh thể tourmaline có tác động trực tiếp đến hình dạng và tỷ lệ của viên đá quý thành phẩm. Kết quả là, nhiều viên đá thành phẩm có dạng thuông dài và không theo tiêu chuẩn có sẵn. Việc cắt song song với chiều dài của tinh thể thô giúp giảm lãng phí. Nhưng bênh cạnh họ cũng phải xem xét các đặc tính quang học của loại đá này.
Các mẫu Tourmaline thô sưu tầm
Các tinh thể tourmaline thô nếu có hình dạng đẹp sẽ không được mài cắt và đánh bóng, mà sẽ được bán trực tiếp như một mẫu sưu tầm. Những mẫu vật có kích thước lớn, độ trong cao, màu sắc đẹp có giá trị rất cao và thường được đem đi đấu giá. Tourmaline là loại khoáng vật tuyệt vời để trang trí các sảnh của các viện bảo tàng trên toàn thế giới.